Vogels in singel en wal | Wanneer is het tijd om terug te keren naar de Noardlike Fryske Wâlden?

Geplaatst op vrijdag 17 januari 2025


Vogels in singel en wal: onder deze titel vertel ik over het onderzoek aan vogels dat we de laatste jaren in het coulisselandschap van elzensingels en houtwallen (dykswâlen) van de Noardlike Fryske Wâlden (NFW) hebben gedaan. Het gebied is een oud en kleinschalig agrarisch cultuurlandschap dat de kaalslag en de schaalvergroting in de vorige eeuw heeft weerstaan. In dit eerste deel vertel ik hoe vogels die in de Noardlike Fryske Wâlden broeden en in Afrika overwinteren, bepalen wanneer het tijd is terug te gaan naar hun broedgebied.

Door Ernst Oosterveld

U herkent het misschien wel: het gevoel van sensatie als de eerste koolmezen beginnen te zingen op een heldere winterse dag, de aankondiging van het komende voorjaar. Die koolmezen zijn er vroeg bij omdat ze ’s winters in Nederland blijven. Maar er is ook een categorie vogels die ’s winters wegtrekt naar warmere oorden in Afrika, de zogenaamde Afrikatrekkers. In de singels en wallen van de NFW broeden die soorten ook, waaronder de fitis, zwartkop, grasmus, tuinfluiter en de gekraagde roodstaart.

In de figuur is in grote lijnen de trekroute weergegeven van twee Gekraagde roodstaarten die in 2014 in de NFW broedden, in de West-Afrikaanse landen Mali en Mauritanië de winter doorbrachten en in het voorjaar van 2015 terugkwamen naar de NFW om weer te broeden.

Onderzoek

In 2013 – 2018 onderzochten we bij Altenburg & Wymenga het verband tussen de aankomstdatum op de broedplaatsen in de NFW en temperaturen in het broedgebied en langs de trekroute van de genoemde vijf soorten, die rond de Middellandse Zee en in Afrika ten Zuiden van de Sahara overwinteren. Vanaf begin april komen deze soorten terug in hun broedgebied in de NFW. Hun terugkeer geven de vogels te kennen door te gaan zitten zingen om hun broedterritorium af te bakenen.

De aankomstdatum leidden we af uit tellingen van zingende vogels langs twee fietsroutes van ongeveer 10 kilometer rond De Westereen. We bestudeerden de invloed van de temperatuur op verschillende locaties langs de trekroute (het broedgebied in de NFW, het midden van Nederland, Midden-Frankrijk en Gibraltar).
Bij de fitis, zwartkop en tuinfluiter werd de aankomst bepaald door de temperaturen in maart en april in het broedgebied in de NFW, in Midden-Nederland, maar ook in Midden-Frankrijk. Hoe hoger de temperatuur, hoe eerder de vogels arriveerden in het broedgebied.

Midden-Frankrijk

De gekraagde roodstaart week daar iets van af. De terugkeer van de roodstaart werd niet bepaald door de temperatuur in maart of april in Nederland maar door de temperatuur in februari in Midden-Frankrijk: naarmate het in Midden-Frankrijk in februari warmer was, arriveerden ze vroeger in de NFW. Net als rond de Middellandse Zee (zie figuur) blijven de roodstaarten op hun terugtocht uit Afrika doorgaans ook een tijdje hangen in Midden-Frankrijk.

Die tijd hebben ze nodig om verder op krachten te komen na een riskante tocht over de Sahara. Maar ze gebruiken dat verblijf kennelijk ook om in te schatten of het tijd wordt om door te trekken naar het Noorden. We vonden geen effect van de temperaturen in Gibraltar. Afrikatrekkers gaan dus meer af op de temperatuur naarmate ze dichterbij het broedgebied komen.
De temperatuur bleek bovendien vooral effect te hebben op de eerst aankomende vogels en minder op de vogels die daarna terugkwamen. Latere vogels besluiten kennelijk dat het genoeg is geweest en dat het ongeacht de temperatuur, tijd wordt om door te vliegen. Anders zijn misschien alle goede plekken voor een territorium bezet.

Temperaturen

We vonden geen verschil tussen soorten die rond de Middellandse Zee overwinteren, (de zogenaamde korteafstandstrekkers zoals de zwartkop) en soorten die ten zuiden van de Sahara overwinteren (de zogenaamde langeafstandstrekkers zoals de gekraagde roodstaart). Dit wijst erop dat ze allebei afgaan op de temperaturen onderweg. Misschien wel logisch, want rond de Middellandse Zee kun je in het vroege voorjaar net zo min weten hoe de broedomstandigheden in de NFW zijn als ten zuiden van de Sahara.

Ernst Oosterveld is senior ecoloog bij Altenburg & Wymenga 


   Naar nieuwsoverzicht



Drie noordelijke collectieven bieden gebiedsofferte aan voor bijdrage aan klimaat, water en natuur

De Noardlike Fryske Wâlden, BoerenNatuur Midden Groningen en BoerenNatuur Groningen West hebben dinsdag 4 februari hun gebiedsoffertes aangeboden aan de...

Vogels in singel en wal (2) | Wat maakt het coulisselandschap zo aantrekkelijk voor broedvogels?

Vogels in singel en wal. Onder deze titel vertel ik over het onderzoek aan vogels dat we de laatste jaren...

Weidevogelkennisdag 2025

De Weidekennisdag 2025 is dit jaar in 't Haske in Joure. U kunt zich via onderstaande link hiervoor opgeven. Uitnodiging...

Twaalf jaar onderzoek naar de gekraagde roodstaart: Ernst Oosterveld deelt z’n kennis met NFW

Al twaalf jaar doet ecoloog Ernst Oosterveld onderzoek naar de gekraagde roodstaart. Wat maakt de Noardlike Fryske Wâlden zo’n ideale...

Vijf bijeenkomsten over toekomstige mogelijkheden voor het ANLb

De vereniging Noardlike Fryske Wâlden gaat met leden in gesprek over de toekomstige mogelijkheden voor het ANLb.  Aanleiding hiervoor is...

Weromsjen op 2024 en foarútsjen nei 2025 mei Albert van der Ploeg

Het jaar 2024 is het tweede jaar in de tweede ANLb-periode. De combinatie van ecoregelingen met ANLb-pakketten begint te leren,...

‘Elke boer zou vrijwillig moeten kunnen bijdragen aan de maatschappelijke opgaven’

Even voorstellen: dit is Sieneke Noordhof-Heeres (39) uit Burum. Opgeleid als radiodiagnostisch laborant, parttime onderwijsplanner bij het UMCG, moeder van...

Natuurman Jacob Bijlsma geëerd met Douwe Hooglandprijs

,,Zijn kennis van de natuur en de soorten heeft ons natuur- en landschapsbeheer beter gemaakt", aldus bestuurslid Pier Jan Boersma ...

Fijne Feestdagen!

Bureau NFW is van maandag 23 december 2024 t/m vrijdag 3 januari 2025 gesloten. Maandag 6 januari staan wij weer...

Ids Hellinga (57) voorgedragen als nieuwe voorzitter

Via deze weg willen we jullie informeren dat het Algemeen Bestuur van de Vereniging Noardlike Fryske Wâlden Ids Hellinga voordraagt...

NFW helpt bij bij het ontwikkelen van biobased bouwmateriaal

De vereniging Noardlike Fryske Wâlden gaat een bijdrage leveren aan een groenere en duurzamere bouwsector met Paludi & Bouw. Dit...

Fjildlab zwengelt innovatie aan

Boeren, onderzoekers en bedrijven in Noordoost-Fryslân werkten vier jaar lang samen om de landbouw duurzaam vooruit te helpen onder de...

Nieuw datasysteem helpt bij bescherming van de weidevogel

Hogeschool Van Hall Larenstein werkt aan een geavanceerd informatiesysteem om het gedrag van predatoren in kaart te brengen. Het systeem...

Hoe houd je exotisch groen buiten je houtwal?

De wintermaanden zijn werkmaanden in het coulisselandschap. Het is de periode om houtwallen en elzensingels te onderhouden. Extra aandacht is...

Kansen pakken voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer

Laten we de kansen voor agrarisch natuurbeheer pakken. Die oproep deed Marije Klever, voorzitter van BoerenNatuur tijdens de Algemene Ledenvergadering...

Resultaten met Bokashi-proef stemmen positief

Hoe is het zes jaar na de start van een proef met bodemverbeteraar bokashi gesteld met het grasland van Geert...

Kennisbijeenkomst Klimaat & bodem

Klimaat en bodem zijn steeds actuelere thema’s waar ook de boer een belangrijke rol in kan spelen. Het gebruik van...

Bodemprojecten gezocht!

Vereniging Noardlike Fryske Wâlden neemt deel in het Europese SOILCRATES project, waarbij we ons richten op gezonde toekomstbestendige landbouwbodems. In dit...

NFW zoekt nieuwe voorzitter bestuur

In 2025 treedt onze voorzitter Albert van der Ploeg af als voorzitter. Dit betekent dat we als vereniging op zoek...

Succesvol symposium “Sa kin’t ek”

Op 1 oktober vond in Old Dutch (Westereen) het symposium “Sa kin’t ek” plaats. Vereniging Noardlike Fryske Wâlden organiseerde deze...
© 2025 · Noardlike Fryske Wâlden · disclaimer · concept & realisatie door Custard on & offline communicatie